درس هاي زلزله ملارد تهران را دوباره مرور کنيم - علي بيت اللهي*

خبرگزاري آريا - از زلزله 5.2 ريشتري ملارد تهران، بيش از دو و نيم ماه گذشته است، مردم تهران و کرج و مناطق اطراف محل وقوع زلزله به خوبي اين زمين لرزه و مسائل و مشکلات بعدي آن را به ياد دارند.

هنوز مدت زمان زيادي از آن حادثه نگذشته است و چهارشنبه شب ساعت 23 و 27 دقيقه روز 29 آذر ماه زلزله رخ داد. اين زلزله استان هاي تهران و البرز را لرزاند و همچنين در استان هاي قم، قزوين، مرکزي و گيلان نيز احساس شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

مرکز زلزله در فاصله 3 کيلومتري ملارد، 7 کيلومتري مشکين دشت و 10 کيلومتري شهريار قرار مي گيرد و بنا به گزارش مرکز لرزه نگاري موسسه ژئوفيزيک عمق آن حدود 15 کيلومتر بوده است.
يک هفته بعد از آن زلزله، پس لرزه اي با بزرگي 4.2 ريشترر در حوالي نيمه شب مورخه 6 دي ماه 1396، در ناحيه ملارد اتفاق افتاد که بزرگترين پس لرزه از حدود 20 پس لرزه زلزله ملارد است.
بر طبق برخي گفته ها، بر اثر استرس ناشي از اين زلزله و پس لرزه 4.2 ريشتري آن، حادثه فوتي هم گزارش شده است. در برخي مناطق ترک خوردگي هاي خفيفي در ديوار ساختمان ها بوقوع مي پيوندد. زلزله 5.2 ملارد موجب اضطراب و دلهره عمومي ساکنين مناطق اطراف بويژه در تهران و کرج گرديد.
بعد از اين زلزله، شايعات متعددي مبني بر پديده غير مرتبط هارپ و علت زلزله ناشي از آن در سطح جامعه رواج يافت. پيش بيني کنندگان زلزله ها که جو را مناسب مي ديدند، ديگر بار شروع به پيش بيني انواع زلزله هاي محتمل در منطقه کردند. جلسات زيادي در استانداري و شهرداري و وزارت کشور و تا سطوح بالاتر حکومت، برگزار گرديد. کارشناسان نظرات متفاوتي را در خصوص احتمال وقوع زلزله آتي بيان کردند. مي شود گفت که عمده ترين واکنش در برابر زلزله 5.2 ملارد، بيرون آمدن اکثريت مردم به بيرون از خانه ها و ماندن در بيرون تا صبح فرداي شب حادثه بود. با توجه به تاريخ وقوع زلزله که واپسين روزهاي پاييز 1396 بوده و دماي شب هنگام منطقه کرج و تهران، پايين و سرد بوده است، شکل بيرون آمدن مردم از خانه ها، استفاده از خودروهاي شخصي و اغلب ماندن در داخل خودروي روشن تا صبحگاه روز 30 ام آذرماه 1396 بود.
مطابق معمول، با توجه به سردي هوا و بروز پديده اينورژن، هواي تهران در زمان رخداد زلزله (و چند روز قبل و بعد زلزله)، به شدت آلوده و مدارس هم به همين دليل تعطيل اعلام مي گرديد. بنا به گفته مسئولين شرکت پالايش و پخش فرآورده هاي نفتي از ساعت وقوع زلزله تا 12 ظهر روز بعد از زلزله، حدود 15 ميليون ليتر بنزين توزيع گرديد که مصرف بيش از حد بنزين و ساير سوخت ها، آلودگي هواي تهران و کرج را بمراتب بيشتر کرد.
** مشکل اصلي در درس هاي زلزله هاي ايران
نگارنده اين سطور بعنوان فردي که از زلزله 1369 رودبار تا الان بيش از 20 گزارش زلزله به اتفاق همکاران به نگارش در آورده است و بطور مدام رخداد زمين لرزه هاي ايران را رصد کرده است، معتقد است که اصلي ترين مشکل ما در يادگيري درس زلزله، رفتار بشدت نوساني مديران و مسئولان و مردم است. مردم و رسانه ها، البته همانند ساير کشورها، با رخداد حادثه اي تاثيرگذار، اوج توجهات را به حادثه رخ داده نشان مي دهند، فضاي مجازي و غير مجازي، لبريز مي شود از اخبار درست و غير واقعي مرتبط با زلزله و البته پس از گذشت چند روز موضوع کاملا کنار گذاشته شده و فراموش مي شود.
رفتار نوساني که اغلب با هيجانات و توجهات اغراق آميز به زلزله هاي رخ داده همراه است، متاسفانه بدليل دامنه بزرگ آن، نمي توانند، ماندگاري بالايي را داشته باشند، رفتارهاي هيجاني و اغراق آميز، انرژي بالايي را مي طلبد که بطور معمول در حد چند روز عمر دارند و نکته منفي اين منش و رفتار خاص در اين است که بعد از گذشت چند روز، ديگر حداقل توجهات را نيز به تکاليف و وظايف، چه در امر آموزش و يا اقدامات پيشگيرانه نشان نمي دهيم. از آنجا که در کشور ما، عمده توجهات در مديريت بحران، مديريت بر افکار عمومي، رسانه ها، فضاي مجازي و نشان دادن واکنش هاي انفعالي به اخبار و گفته ها پيرامون حادثه و مديريت بحران حادثه است، با فروکش کردن تب زلزله در جامعه، در رسانه ها و شبکه هاي مجازي، که ناشي از افت محسوس حساسيت افکار عمومي به رخداد زلزله بوده، مديريت بحران و نهادهاي مرتبط و مسئول نيز به استمرار اقدامات متعدد و ضروري لازم علاقمندي نشان نداده و موضوع معمولا از دستور کار خارج مي شود. ما چنين رفتارهايي را به وضوح در زلزله کرمانشاه و ملارد نظاره گر بوده ايم. به ياد مي آوريم که در روزهاي اول زلزله کرمانشاه، چه موجي از کمک هاي مردمي به راه افتاد، و الان؟، انگار حادثه زلزله کرمانشاه تمام شده است. نه اينطور نيست!، مردم سرپل و روستاهاي اطراف بشدت به رسيدگي مستمر نياز دارند و بخصوص در اين روزهاي پاياني سال و نزديک شدن عيد نوروز، قطعا کمک هاي مردم و مسئولين مي تواند بطور موثري از آلام اين مردم عزيز بکاهد.
بنابراين به جرات مي تواند گفت که عمده ترين مشکلي که موجب مي شود درس هاي زلزله ها را در ايران خوب ياد نگيريم و يا درس هاي آموخته شده را خيلي زود به بوته فراموشي بسپاريم، رفتار نوساني در سطح مديريتي، مردم و رسانه هاست. در روزهاي اول زلزله، حجم توجهات و کمک ها و اقدمات قابل ملاحظه و اعجاب آور، چند روز و يا چند هفته پس از زلزله، موضوع از کانون توجهات کنار گذاشته مي شود.
** درس هاي زلزله ملارد تهران
يکي از خوش شانسي هاي بزرگ در کشور در ارتباط با رخداد زلزله ها اين بوده است که خوشبختانه، در چند 10 سال گذشته، در مجاورت و يا در محدوده شهرهاي بزرگ زلزله مهيبي رخ نداده است. تصور اينکه زلزله 7.3 ازگله کرمانشاه، در محدوده شهري کرمانشاه رخ دهد، تصور بسيار نگران کننده اي است.
تصور اينکه گسل شمال تهران در تهران، گسل شمال تبريز در تبريز و يا گسل جنوب مشهد در مشهد فعال شود و زلزله اي سترگ را موجب شوند، حجم خسارت ها و تلفات جاني ناشي از چنين زمين لرزه هايي خوفناک و تکان دهنده است. همجواري با گسل ها، ساخت و ساز در حريم گسل ها، بافت هاي فرسوده با تمرکزبالاي جمعيتي در کلانشهرها، نشان مي دهد که ما ميراث دار وضعيت مطلوبي از نظر ريسک زلزله نبوده و به شدت آسيب پذير هستيم.
زلزله ملارد درنزديکي تهران و کرج رخ داد و براي مديريت بحران کشور، يک مانور واقعي بود که با بزرگنمايي رخدادها و رفتارهاي پس از زلزله ملارد، مي توانند نقاط ضعف و قوت ها را دريابند. در اين نوشتار عمده توجه و تمرکز، مردم و افکار عمومي است، و از اين منظر، مواردي که به عنوان سرفصل هاي درس زلزله ملارد قابل ارائه باشد، ذکر مي گردد که اميد است منجر به نتيجه شود.
1- درس اول: عدم اعتماد به ساختمان ها و لزوم اقدامات لازم براي جلب اعتماد عمومي
مهمترين درس زلزله ملارد تهران، که در رفتار عموم مردم نيز جلوه گر و نمايان شد، عدم اعتماد عمومي به کيفيت ساختمان ها بود. نگارنده اين سطور نيز بعنوان فرد مرتبط با زلزله و آشنا با موضوعات مهندسي زلزله، به خانواده خود نيز توصيه نمود که تا چند ساعتي در بيرون از ساختمان و در فضاي باز مانند پارک ها بمانند. علت اصلي چنين عکس العملي، عدم اعتماد به کيفيت اجرا و ساخت ساختمان هاي مسکوني و نيز مصالح و بتن و فولاد بکاربرده شده در آنهاست. وقتي که سازه ي ساختمان بيمارستان نوسازي در اسلام آباد غرب، که علي الاصول بايد ضوابط و مقررات محاسبه، ساخت و نظارت بسيار سختگيرانه تري نسبت به ساختمان هاي مسکوني داشته باشد، با شتاب زلزله حدود 0.1 شتاب ثقل ( که حدود يک سوم شتاب زلزله مبناي طراحي در شهر اسلام آباد غرب بوده است) بطور جدي آسيب مي بيند، وقتي که کيفيت بتن در خرابي ساختمان هاي مسکن مهر اسلام آباد غرب نقش اساسي داشته و کنترل خاصي در اين زمينه ها نيز وجود نداشته است، طبعا عموم مردم حق دارند که به ساختمان هاي مسکوني که از تيپ هاي مختلف بنائي و اسکلت دار، طاق ضربي و مصالح خشت و سيمان و بلوک هستند، اعتماد نکرده و بيرون آمدن در سرما و داخل خودرو ماندن را به استراحت در منزل خود ترجيح دهند. اينجانب در روزهاي اول زلزله، با تعداد از مردم آشنا شدم که تا چند روز داخل ماشين مي خوابيدند و بايد قبول کرد که اين قبيل از عملکردها، گواه ناميموني براي نهادهاي مديريتي، نظارتي و اجراء ساختمان در کشور است. درسي که لازم است دوباره مسئولين امر و بويژه عموم مردم و رسانه ها به آن توجه کنيم و ياد بگيريم ( و بنظر مي رسد که تاکنون ياد نگرفته ايم) اين است که سيستم طراحي، نظارت و اجراي ساختمان ها بايد چنان کارآمد و مسئوليت پذير و پاسخگو باشند که موجبات اعتماد عمومي به کيفيت ساختمان ها و مقاومت آنها در برابر زلزله را موجب شوند. بايد به ساختمان ها ( و حداقل به ساختمان هايي که منبعد ساخته مي شوند)، گواهينامه هاي کيفيت و فني داده شود، وجود سيستم کنترل و پايش ساختمان چه در مراحل ساخت و چه در مرحله نگهداري، امر اجتناب ناپذير و نياز ضروري کشور است. مسلما مردم به استناد گواهينامه ها و يا شناسنامه هاي فني و کيفيت ساختمان، به کيفيت ساختمان ها و منازل مسکوني خود اعتماد خواهند کرد.
2- آموزش هاي عمومي در خصوص زلزله
زلزله ملارد درس مهمي ديگري که داد، اهميت آموزش عمومي، آموزش رفتارهاي صحيح مردم در حين وقوع زلزله و پس از آن بود. در رفتارها و در سوال و جواب هاي مردم، مي شد متوجه شد که مردم تا چه اندازه نياز دارند که آموزش هاي اوليه و ضروري را در اين خصوص ببينند. موضوعي که متاسفانه از طرف نهادهاي مسئول، بطور جدي دنبال نشده است. در همين اوان زلزله ملارد، با توجه به گسترش وسيع فضاي مجازي، البته در برخي موارد، مطالب و نکات آموزشي خوبي به اطلاع مردم رسانده شد که مي شود گفت يکي از نکات مثبت درس زلزله ملارد تهران، هم همين بود. در آموزش هاي مردمي، مهم است که عموم مردم حالت هوشياري و آمادگي لازم مستمر و هميشگي را مورد توجه قرار دهند.
بايد به همگان توضيح داده شود که سرزمين ما، گستره اي است لرزه خيز که گاه به گاه زلزله هاي بزرگ و مخرب در آن رخ مي دهد و لازم است که هم در ساختمان سازي ها و هم در آمادگي هاي عمومي و پيش از وقوع، اين وضعيت بطور جد مورد توجه قرار گيرد. تجربه نشان مي دهد که عموم مردم ايران به اقلام اطلاعاتي بصري و گفتاري بيش از اطلاعات نوشتاري اقبال نشان مي دهند و لذا لازم است که درس هاي ساده و آموزش هاي عمومي از صدا و سيما و بويژه از سيما پخش شود. همزمان کليپ هاي کم حجم، جهت پخش در شبکه هاي مجازي اجتماعي، در گروه هاي مختلف، در پيام رسان ها و مواردي مانند آنها قرار گيرد تا به اطلاع عموم مردم برسد. بايد همه ما، اعم از مسئولين و مردم، ياد بگيريم که رخداد زلزله هاي بزرگ در کل پهنه ي ايران زمين، امر دائمي بوده و خواهد بود و ضرورت دارد تا آموزش هاي لازم در اين زمينه را ببينيم.
3- بازار شايعات
در زلزله ملارد نيز مشاهده کرديم که بازار شايعات در خصوص علت اين زمين لرزه و نيز پيش گوئي هاي زلزله هاي آتي داغ بود. در حال حاضر که تب زلزله فروکش کرده، بسيار مناسب است که عموم مردم و مسئولين بعنوان درس ديگر زلزله ملارد، توجه داشته باشند که رخداد زلزله، رخداد طبيعي و لازمه آن وجود تنش تکتونيکي در زيرزمين و در امتداد گسل هاست. پديده هارپ که ماهيتي الکترو مغناطيسي دارد، نمي تواند در عمق 10 يا 20 کيلومتري لايه هاي زمين، گسيختگي بطول 40 يا 50 کيلومتر ايجاد کند، اين امر ناشدني است. توجه نکردن به چنين شايعاتي و گوش کردن به حرف ها و سفارش هاي کارشناسان مرتبط، مي تواند از شيوع شايعات جلوگيري کند، شايعات رخداد زلزله هاي آتي نيز در زلزله ملارد، موجب شد که تعدادي از مردم نگران باشند، نگراني هاي بي مورد و مستمر، به سلامتي افراد جامعه و بويژه اقشار حساس به پديده زلزله و عوارض آن، مسلما لطمه مي زند و بايد مردم به اين نکته کليدي توجه کنند. توجه به درس هاي فرآموخته شده از زلزله ملارد بايد در همين زمان هاي آرام و دور از تب زلزله، توسط مردم صورت پذيرد. اگر واقعا در زمان زلزله نگران و پر از اضطراب مي شويم، آيا مناسبت ندارد که از همين الان آموزش هاي کاربردي رفتار صحيح مردمي در حين و پس از وقوع زلزله را فرا بگيريم؟.
4- پيشگوهاي زلزله
زلزله ملارد با توجه به اينکه تهران را لرزاند و با توجه به اينکه پس از زلزله کرمانشاه رخ مي داد، زلزله مهم و موثري بود، حجم انبوده داده و خبر و اطلاعاتي که از طريق فضاي مجازي منتقل شد، بي سابقه بود. گسترش فضاي مجازي و تشکيل گروه هاي متعدد مجازي اجتماعي که قابليت دسترسي بسيار مطلوبي از اطلاعات را براي اعضاء گرو ها و در فضاي مجازي فراهم مي سازد، تعداد از افراد اغلب غير متخصص را به صرافت انداخت که امر پيشگوئي زلزله و پيش بيني زلزله را راه بيندازند و با توجه به اقبال عموم مردم به شنيدن اخبار احتمال وقوع زلزله آتي، در جنب آن شايد تبليغاتي کرده و درآمد زائي کنند. پيشگوئي ها و پيش بيني هاي عجيب و غريبي صورت پذيرفت که شنيدنش الان، با توجه به فروکش کردن جو زلزله در کشور و در تهران و کرج، احتمال دارد بسيار موجب استهزاء قرار گيرد. مردم، الان که زلزله هاي متعدد و اغلب خرد لرزه ها در اطراف تهران بطور طبيعي رخ مي دهد، حتما متوجه شده اند که بسياري از موارد پيش بيني و پيشگوئي خلاف واقع بوده و اساسا افرادي که در زمينه زلزله و ژئوفيزيک متخصص هستند، هر گونه امکان پيش بيني زلزله را حداقل در شرايط کنوني، امکان ناپذير مي دانند. پس درس ديگري که ياد مي گيريم از زلزله ملارد، اين است که اطمينان داشته باشيم هرگونه ادعاي پيش بيني زلزله فاقد وجاهت علمي بوده و نبايد به آنها توجه شود.
5- پايش و مونيتورينگ دقيق گسل ها و خرد لرزه ها
زلزله ملارد، لزوم پايش و کنترل رفتار گسل ها، تغييرات در جابجائي آنها، تحرک و پويايي گسله ها را مورد تاکيد قرار داد. علاوه بر گسل ها، زلزله ملارد نشان داد که چقدر ضرورت دارد که تعداد ايستگاه هاي لرزه نگاري و شتابنگاري و برداشت هاي جي پي اس در تهران و در شعاع اطراف آن تا حدود 100 کيلومتر، به 4 تا 5 برابر تعداد کنوني برسد. اگر اين کار محقق شود قانع خواهيم شد که از زلزله ملارد درس هاي خوبي فراگرفته ايم.
---------------------------------------------------------------
- عضو هيات علمي مرکز تحقيقات راه، مسکن و شهرسازي
انتهاي پيام /*

منبع: خبرگزاری آریا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.aryanews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری آریا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۷۶۴۴۱۸۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

کاشت ساختمان در پارک‌های تهران؛ ممنوع یا مجاز؟

گزارشی از وضعیت پارک‌های شهری تهران حاکی از این است که طی ماه‌های اخیر «یکی از انواع مواجهه‌های شهرداری با این محیط حساس پایتخت»، زیر ذره بین گروهی از کارشناسان شهری قرار گرفته است.

به گزارش دنیای اقتصاد، شهرداری به عنوان «همه کاره پارک‌های شهری» از بابت «مسوولیت صفر تا صدی» که برای این بخش از دارایی‌های تهران دارد، دست به نقشه کشی برای ساخت وساز در تعدادی از پارک‌ها زده است.

در شبکه‌های اجتماعی، اما برخی افراد و برخی کارشناسان، این حرکت مدیریت شهری را زیرسوال برده اند، بدون اینکه «علت سوال» را برای ناظران، شهروندان و طیف حساس به موضوع، مطرح کنند.

بررسی‌ها درباره این سریال نشان می‌دهد، عملکرد شهرداری در پارک‌های شهری را با دو خط کش «مقررات مصوب بالادست شهرداری تهران» و «اقدامات متعارف و منطقی شهرداری‌های کاردرست در سایر شهر‌های کشور و شهر‌های موفق جهان از منظر رعایت کامل حقوق شهروندان» می‌توان چک کرد.

طرح تفصیلی تهران، مصوب سال ۹۱، «کتابچه مشق شهرداری» برای هر نوع تصمیم‌گیری ساختمانی و صدور مجوز ساخت‌وساز در اراضی عمومی و خصوصی پایتخت محسوب می‌شود به‌طوری که در صفحه ۲۰ این کتابچه، برای «زمین‌های واقع در پهنه حفاظت سبز (G) که پارک‌های شهری نیز جزو همین پهنه محسوب می‌شود»، احداث بنای مجاز در پارک‌ها را به «دفتر اداری پارک، نگهبانی پارک، سرویس بهداشتی و خدمات پذیرایی و غذایی» محدود کرده است. در ادامه همین «خط قرمز» ترسیم شده برای شهرداری در پارک‌های شهری تهران، در یکی دیگر از صفحات طرح تفصیلی، «هر نوع ساخت‌وساز در این چارچوب مجاز در پارک ها، منوط به تصویب طرح آن در کمیسیون ماده ۵ شده است.»

به این ترتیب، «نقطه کور» سریال ساختمانی در پارک‌های تهران که منتقدان آن را نمی‌بینند، «خط قرمز طرح تفصیلی» و صراحت لهجه این تکلیف نامه برای «منع و مجاز‌ها در پارک‌های شهری» است.

از نگاه این کتابچه مشق شهرداری، «ساخت بنای فرهنگی یا هر نوع کاربری غیر از آنچه در پهنه (G) قید شده» ممنوع است و برای مجاز‌ها نیز «مصوبه کمیسیون ماده ۵» لازم است. اما آنچه عرف شهری می‌گوید، از این هم صریح‌تر است. در پارک‌های شهری بر اساس آنچه نیاز شهروندان است، باید فضای سبز، تجهیزات تفریحی و گردشگری و مبلمان شهری، لوازم بازی و تجهیزات ورزشی، به شکل نامحدود، نصب و احداث شود.

اما طی همه سال‌های گذشته، ساختمان‌هایی از یک تا دو طبقه در پارک‌های معروف، بزرگ و کوچک شهر تهران با اسامی‌های مختلف از مدیریتی تا نگهبانی و فرهنگسرا و... شکل گرفته است که عوارض آن‌ها به شکل «ورود خودرو» به پارک به عنوان «گاف شهری»، باعث مزاحمت شهروندان هنگام تفریح و گذران اوقات فراغت شده است.

پارک پردیسان، پارک سعادت آباد و حتی پارک لاله، نمونه‌هایی از این دست هستند. به این ترتیب، «ایرادات موجود در پارک ها، به مراتب فراتر از سریال اخیر» است.

طرح تفصیلی تهران می‌گوید، در پارک‌های شهری، کل بنای ساختمانی ساختمان‌های مجاز، باید حداکثر معادل ۳‌درصد مساحت پارک باشد. آیا این «خط قرمز» نیز طی این سال‌ها، ملاک عمل بوده و رعایت شده است؟

به نظر می‌رسد، «چندگانگی نهاد‌های ناظر و بالادست شهرداری»، عاملی برای این مدل اداره پایتخت طی سنوات گذشته و اکنون شده است.

شهرداری‌ها از یک سو باید «مصوبات شورای عالی شهرسازی که زیرنظر وزارت مسکن سال‌های گذشته و وزارت راه و شهرسازی فعلی است» را رعایت کنند. اما از سوی دیگر، سازمان شهرداری‌ها از وزارت کشور نیز نهاد بالادست شهرداری هاست و اتفاقا، چون که بخشی از منابع مالی شهرداری توسط همین سازمان، سالانه پرداخت می‌شود، به نظر می‌رسد «حرف شنوی شهرداران» از وزارت کشور بیشتر از وزارتخانه دیگر است.

در این میان، شورای شهر هم نهاد ناظر و مرجع تصویب مقررات و ضوابط برای شهرداری هاست و کمیسیون ماده ۵ با ترکیب یکسری وزرا نیز نهاد دیگر؛ این آشفته بازار «ترکیب چندمنظوره مدیریت شهری»، مسیر دورزدن طرح‌های تفصیلی و جوابگو نبودن را به وجود آورده است.

نباید موجبات عدم‌آسایش فراهم شود

علی نوذرپور، کارشناس مدیریت شهری و شهردار سابق منطقه ۲۲ تهران، تاکید کرد: اقدامات مدیریت شهری نباید به گونه‌ای باشد که موجبات عدم‌آسایش شهروندان فراهم شود. به گفته وی، در طرح‌های شهری تهران از قبیل طرح جامع و طرح تفصیلی پایتخت، ضوابط مربوط به هر پهنه و از آن مهم‌تر سهم هر کدام از سرانه‌ها به تفکیک مشخص است. از آن جمله سرانه‌های سبز، مذهبی، فرهنگی، درمانی و... مشخص و تفکیک شده است، مکان یابی شده و لکه‌های مربوط به آن‌ها به صورت جداگانه معین است. ورود هر کدام از سرانه‌های غیرمرتبط با کاربری‌های مربوط به فضای سبز و گذران اوقات فراغت به پارک ها، اساسا ربطی به این محیط‌های سبز شهری ندارد.

به گفته وی هر اقدامی در هر کدام از این پهنه‌ها وسرانه‌ها باید متناسب با ماهیت این سرانه ها، جانمایی‌ها و ضوابط خاص آن‌ها صورت بگیرد. نوذرپور افزود: پارک‌های شهری بسته به مقیاس و جانمایی صورت گرفته برای آن‌ها انواع مختلفی اعم از پارک‌های محلی، ناحیه ای، منطقه ای، شهری و فرا شهری دارد؛ بسته به وسعت و جانمایی و انواع آنها، خدمات مربوط و مرتبط با موضوع گذران اوقات فراغت در پارک‌ها از تامین ضرورت‌های اولیه مانند سرویس‌های بهداشتی تا تاسیسات بیشتر و وسیع تر، متفاوت است. اما آنچه مسلم است اینکه همه این خدمات حول محور گذران اوقات فراغت است و اختلاط سایر سرانه‌ها در خدمات مرتبط با پارک‌های شهری، اساسا هیچ موضوعیتی ندارد. طرح‌های جامع و تفصیلی نیز این سرانه‌ها را به تفکیک مشخص کرده است. شهردار سابق منطقه ۲۲ تهران، یک معضل مهم در ارتباط با پارک‌ها وفضای سبز تفریحی پایتخت را خلأ مطالعاتی در مورد آن‌ها عنوان کرد و افزود: حتی بسیاری از پارک‌های فراشهری و بزرگ‌مقیاس که بعضا مساحت برخی از آن‌ها به اندازه یک منطقه شهر تهران است، مطالعات اختصاصی ندارد. در حالی که در مورد این پارک‌ها باید هر اقدامی بر مبنای مطالعات و برنامه ریزی‌های مختص همان پارک انجام شود. در صورتی که این نوع پارک‌های شهری و فراشهری مطالعات کارشناسی مختص خود داشته باشند که حد و حدود و انواع مجاز برای ساخت‌وساز در آن‌ها متناسب با کاربری پارک‌ها تعریف شده باشد هیچ فردی نمی‌تواند از ضوابط مختص آن پارک، تخطی کند.

نوذرپور با بیان اینکه در طرح‌های جامع و شهری عملا خطوط مشخص است، اما ممکن است برخی از جزئیات ذکر نشده باشد، تاکید کرد: نکته مهم این است که اساسا پارک برای گذران اوقات فراغت است و اگر خدماتی در آن مستقر می‌شود، علاوه بر اینکه باید بر مبنای مطالعات و برنامه ریزی‌های کارشناسی باشد در وهله اول باید برای پاسخ به نیاز شهروندان به فضای سبز شهری برای گذران اوقات فراغت ایجاد شده باشد؛ بنابراین هر اقدامی که باعث شود تعاریف مجزا و بی‌ارتباط با موضوع پارک در این فضا‌های سبز شهری وارد شود، موجب اختلال در آسایش افراد، بر هم زدن نظامات شهرسازی و بروز اقدامات غیرقابل دفاعی خواهد شد که در نهایت زمینه را برای تخلف فراهم می‌کند. به‌ویژه آنکه تهران با معضل کمبود سرانه فضای سبز نیز روبه‌رو است. براساس آمار‌ها سرانه فضای سبز تهران چیزی حدود ۱۶ تا ۱۶ و نیم مترمربع است؛ در حالی که براساس طرح جامع شهر تهران این میزان باید ۲۵ مترمربع باشد. در واقع در شرایطی که به ازای هر فرد حدود ۹ مترمربع کمبود سرانه فضای سبز وجود دارد، هر نوع اقدام برای کاهش این فضا به واسطه ساخت‌وساز در پارک‌ها مردود است. او افزود: مدیریت شهری تهران باید به این موضوع توجه داشته باشد که همه عرصه‌های شهری به‌خصوص عرصه‌های بزرگ، نیازمند مطالعات مربوط به همان عرصه است؛ این مطالعات باید به برنامه ریزی‌های دقیقی منجر شود که هرگونه اقدام بر مبنای آن انجام شود.

برای پارک‌ها ضابطه وجود دارد

سهراب مشهودی، صاحب‌نظر حوزه شهرسازی و رئیس گروه شهرسازی جامعه مهندسان مشاور، نیز در پاسخ به این سوال که آیا ضوابط مشخصی برای نوع ساخت‌وساز‌ها و خدماتی که می‌تواند در پارک‌ها مستقر شود، وجود دارد یا خیر، به دنیای اقتصاد گفت: برای پارک‌ها ضابطه وجود دارد و در طرح‌های جامع وتفصیلی حد مجاز ساخت‌وساز در پارک‌ها تعیین شده است. در ضوابط طرح تفصیلی یکپارچه تهران در پارک‌های شهری G۱۱۱، حداکثر ۳درصد می‌تواند به کاربری‌های نگهبانی، سرویس بهداشتی، خدمات پذیرایی و غذایی و حداکثر دوطبقه یعنی کمتر از ۸ متر ارتفاع، اختصاص یابد. در پارک‌های محله‌ای هم حداکثر ۷درصد برای نگهبانی، تاسیسات نگهداری و بهداشتی مجاز است.

وی افزود: بنابراین موضوع پارک‌ها و نوع خدمات مستقر در آن‌ها چندان بی ضابطه هم نیست و آنچه در این میان هم براساس طرح‌های جامع و تفصیلی شهر تهران و هم براساس ماهیت پارک‌ها می‌تواند و باید در پارک‌ها مستقر شود حول موضوع گذران اوقات فراغت و ملزومات آن است. به عنوان مثال، بسته به وسعت و مکان و نوع پارک ها، تاسیسات وخدماتی که مربوط به موضوع گذران اوقات فراغت شهروندان در یک فضای سبز شهری است، امکان ایجاد و استقرار دارد و استقرار سایر کاربری‌ها وسرانه‌ها در پارک‌ها موضوعیتی ندارد.

قلمروی سبز حرمت دارد

مصطفی بهزادفر، استاد معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت نیز با اشاره به اینکه پارک به عنوان قلمرو سبز همگانی برای استفاده همگان است، گفت: هر اقدامی در این پهنه‌های سبز شهری باید براساس مطالعات دقیق وضوابط قانونی صورت گیرد.

وی با این حال به سه خلأ مهم در این زمینه اشاره کرد و گفت: در بسیاری موارد نبود قوانین دقیق و مشخص از یکسو، رهاسازی برخی پروژه‌ها به صورت ناتمام برای چند سال و چند دهه و سپس اقدام برای تعیین‌تکلیف آن‌ها از سوی دیگر و همچنین برخی از ابهامات قانونی و باز گذاشتن موضوعاتی در ارتباط با ضوابط و جزئیات مربوط به کاربری‌ها و پهنه بندی ها، منجر به اقدامات سلیقه‌ای و اختلاط ناموزون کاربری‌ها وسرانه‌ها با یکدیگر می‌شود. به گفته بهزاد فر، خطوط و ضوابط کلی ساخت‌وساز در پهنه‌های مختلف که چند پهنه کلی از جمله پهنه سبز را شامل می‌شود، در طرح‌های شهری مانند طرح جامع وتفصیلی مشخص شده است اما، برخی جزئیات از جمله جزئیات مربوط به ساخت‌وساز‌ها و خدماتی که می‌تواند در پارک‌های شهری بسته به مقیاس و ماهیت آن‌ها مستقر شود، باید مورد به مورد، براساس ویژگی‌های هر کدام از این پارک‌ها در طرح‌های مطالعاتی قرار گرفته و برای آن‌ها برنامه ریزی‌های کارشناسی صورت بگیرد.

به گفته وی در برخی از ضوابط اگر چه حد و کاربری‌های مجاز به استقرار در پارک‌ها تعیین شده است، اما در انتهای برخی جملات از الفاظی مانند «سایر» و «غیره» استفاده شده است که همین الفاظ زمینه ورود سلایق و برداشت‌های شخصی به موضوع پارک‌ها را فراهم می‌کند. در چنین مواقعی به دلیل سکوت و ابهام قانونی نمی‌توان برخی اقدامات را قانونی یا غیرقانونی توصیف کرد.

وی همچنین یک نارسایی دیگر در این زمینه را برخی تبادل‌ها و معاوضه‌های بین دستگاهی اعلام کرد وگفت: به عنوان مثال مجموعه پارک پردیسان، از ابتدا یک مجموعه سبز متعلق به دولت بود که با هدف ساخت‌وساز در شهر جدید پردیس در اوایل دهه ۶۰، بین دولت و سازمان محیط‌زیست، مورد معاوضه قرار گرفت. بخش زیادی از ساخت‌وساز‌هایی که بعدا در پردیسان صورت گرفت براساس مطالعات نبود؛ حتی ساخت‌وساز‌ها در شهر جدید پردیس نیز به سرعت و قبل از تصویب طرح جامع وتفصیلی این شهر جدید آغاز شد. به گفته وی، براساس طرح جامع وتفصیلی، پهنه‌ها می‌توانند خدمات همگانی سازگار با کارکرد خود را دربرگیرند، اما خدمات غیرمرتبط نباید به این پهنه‌ها راه یابند.